Narastająca oporność na antybiotyki – wyzwanie naszych czasów

Trendy w antybiotykooporności.

Celem strategicznym Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021–2025, zwanego dalej „NPZ”, jest zwiększenie liczby lat przeżytych w zdrowiu oraz zmniejszenie społecznych nierówności w zdrowiu.

Oprócz profilaktyki nadwagi i otyłości, uzależnień, promocji zdrowia psychicznego, wyzwań demograficznych, piątym z kolei celem operacyjnym NPZ jest „Zdrowie środowiskowe i choroby zakaźne”, a jednym z zadań do realizacji: przeciwdziałanie powstawaniu antybiotykooporności u drobnoustrojów.

W każdym roku oporność drobnoustrojów chorobotwórczych na leki przeciwdrobnoustrojowe (ang. AMR – antimicrobial resistance) jest przyczyną 700 000 zgonów na świecie. Jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie działania zapobiegawcze, negatywny wpływ tego zjawiska ulegnie nasileniu. O ile odpowiednie kroki nie zostaną podjęte przez rządy, przemysł i społeczeństwo, szacuje się, że do 2050 roku oporność na leki przeciwdrobnoustrojowe będzie przyczyną 10 000 000 zgonów rocznie – to więcej, niż obecnie powodują nowotwory.

Alarmujący jest fakt, że leki przeciwdrobnoustrojowe tracą swoją skuteczność, ze względu na wzrastającą oporność patogenów. Oporne na antybiotyki patogeny przeżywają, rosną, a ich oporność się rozprzestrzenia. Im mniej racjonalnie dany antybiotyk jest stosowany, tym bardziej prawdopodobne jest nabycie przez bakterie mechanizmów oporności.

Oporność na leki przeciwdrobnoustrojowe, zwłaszcza wśród bakterii Gram-ujemnych, takich jak pałeczki jelitowe jest powszechnie uznawana za jedno z największych obecnie zagrożeń dla zdrowia populacji i może dotknąć każdego, niezależnie od wieku i kraju zamieszkania. Zjawisko to wpływa na skuteczność leczenia ciężkich zakażeń i może niweczyć efekt przeprowadzenia ważnych zabiegów medycznych.

W styczniu 2016 roku 193 kraje, w tym Polska podpisały dokument ONZ – deklarację dotyczącą walki z opornością na antybiotyki. We wrześniu 2024r planowane jest kolejne Zgromadzenie Ogólne ONZ poświęcone temu tematowi.

Antybiotykooporność w liczbach:

• 700 000 zgonów rocznie na świecie z powodu zakażeń wywołanych przez bakterie oporne na antybiotyki, przewidywany wzrost do 10 milionów do 2050 roku;
• ponad 2,8 miliona rocznie zakażeń w USA wywołanych przez drobnoustroje oporne na antybiotyki z listy priorytetowych patogenów WHO, ponad 35 000 rocznie zgonów (dane 2019);

Koszty związane z opornością na antybiotyki:

• USA – około 20 bilionów dolarów rocznie dodatkowego obciążenia ekonomicznego na leczenie zakażeń wywołanych prze oporne bakterie;
• 34 kraje OECD i EU/EEA – ponad 28,9 biliona USD każdego roku wydatków na leczenie komplikacji związanych z opornością na antybiotyki (raport 2023) ;
• Europa – do 1,1 biliona euro rocznie dodatkowych wydatków w ochronie zdrowia pomiędzy 2015 i 2050r.;
• Do 2050 przewidywane globalne straty produktu krajowego brutto od 1,1% do 3,8%.

Europejska Sieć Monitorowania Oporności na Środki Przeciwdrobnoustrojowe (EARS-Net), jest największym w Europie finansowanym ze środków publicznych krajów Unii Europejskiej systemem nadzoru nad opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe. Nadzór koordynowany przez Europejskie Centrum Kontroli i Profilaktyki Zakażeń (ECDC) obejmuje siedem gatunków patogenów bakteryjnych, wywołujących zakażenia u hospitalizowanych pacjentów. Dane EARS-Net odgrywają ważną rolę w podnoszeniu świadomości na szczeblu politycznym, wśród urzędników zajmujących się zdrowiem publicznym, w środowisku naukowym i wśród ogółu społeczeństwa.

W sieci EARS-Net zbierane są dane o lekowrażliwości izolatów z krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego pochodzące z krajów Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego dla siedmiu patogenów:

• Streptococcus pneumoniae;
• Staphylococcus aureus;
• Enterococcus faecalis;
• Enterococcus faecium;
• Escherichia coli;
• Klebsiella pneumoniae;
• Pseudomonas aeruginosa;
• Acinetobacter spp.;

W sieci EARS-Net Polska są zbierane dane z ponad 50 laboratoriów i około 60 szpitali z terenu całej kraju. Dane po opracowywaniu w Krajowym Ośrodku Referencyjnym ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów (KORLD), który pełni funkcję koordynatora sieci w Polsce, są przesyłane do bazy danych w ECDC. Wyniki monitorowania są dostępne na stronie internetowej KORLD : https://korld.nil.gov.pl/ oraz w bazie ECDC w zakładce European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Surveillance atlas of infectious diseases. Stockholm: ECDC; 2023. https://www.ecdc.europa.eu/en/surveillance-atlas-infectious-disease.