Każdy z nas ma wpływ na antybiotykooporność

Konsekwencje

Antybiotyki są naturalnymi produktami metabolizmu drobnoustrojów, w szczególności bakterii. Wytwarzając je musiały zapewnić mechanizmy, które nie dopuszczały do ich szkodliwego działania na własne komórki. Wiedziały, więc jak bronić się przed ich szkodliwym, śmiertelnym działaniem na długo przed ich wprowadzeniem do terapii a więc dużo wcześniej niż stały się one lekami. Te produkujące antybiotyki drobnoustroje musiały dysponować mechanizmami oporności, by nie ginąć „z własnej ręki”. Gdy wprowadzono antybiotyki do terapii i zaczęto je masowo stosować bakterie uruchomiły szereg nowych mechanizmów do walki ze szkodliwymi dla ich życia produktami, często angażując do walki geny, które miały wcześniej inne funkcje. Obecnie z powodu masowego stosowania antybiotyków we wszystkich obszarach naszego życia oporne na ich działanie bakterie występują wszędzie: u ludzi, zwierząt, w środowisku naturalnym. Bakterie wykształciły bardzo różnorodne strategie walki. – Potrafią niszczyć antybiotyk, potrafią zablokować jego wniknięcie do swojego wnętrza, a nawet „wypompować” go z komórki nawet, jeśli do niej wniknął.

Ogromny sukces antybiotyków w leczeniu zakażeń spowodował ich nadużywanie. Stosowano je nie tylko w leczeniu zakażeń i profilaktyce, ale także „na wszelki wypadek” w zakażeniach wirusowych obawiając się bez uzasadnienia, nadkażenia bakteryjnego. Dodawano je do pasz i wody, aby uzyskać większą masę u hodowanych zwierząt, a nawet spryskiwano nimi sady. Szwedzi wykazali, że zwiększenie higieny produkcji prowadzi do podobnych zysków z hodowli przy zmniejszonym ryzyku powstawania lekooporności. EU w 2007 wprowadziła zakaz stosowania antybiotyków w tuczu zwierząt; USA dopiero w 2017. Ciągle wiele krajów z tego się nie wycofało.

Skuteczność antybiotyków jest zmienna w czasie. Wykazano, że czym więcej ich stosujemy, zwłaszcza niewłaściwie, tym szybciej pojawiają się oporne szczepy i tym łatwiej się rozprzestrzeniają. W strategii walki z antybiotykoopornością ważna jest kontrola zakażeń w szpitalu, podnoszenie standardów higienicznych, dostęp do czystej wody i szczepienia. Polska należy do piątki krajów UE o najwyższej konsumpcji antybiotyków w praktyce pozaszpitalnej, ponadto, w porównaniu z wieloma krajami Wspólnoty stosujemy więcej antybiotyków o szerokim spektrum a więc tych, które łatwiej i szybciej generują powstawanie opornych szczepów. Oporność na antybiotyki dotyczy także bakterii izolowanych od zwierząt i to zarówno hodowlanych jak i towarzyszących. Dotyczy także zwierząt, które pozyskują oporne szczepy ze środowiska.

Głównym źródłem zanieczyszczenia środowiska lekami są ścieki komunalne i szpitalne. Zawarte w nich substancje, w tym antybiotyki, mimo że obecne w niewielkich stężeniach rzędu np. µg/l, utrzymują się trwale w środowisku. Dostarczają je szpitale, ale także gospodarstwa chowu i hodowli zwierząt, produkujące obornik stosowany powszechnie, jako nawóz na pola uprawne. Zawarte w nim antybiotyki przedostają się nie tylko do gleby i wód gruntowych, ale są także pobierane przez rośliny rosnące na polach a następnie przez zwierzęta, w tym dzikie. Antybiotyki są także powszechnie stosowane w hodowlach ryb. Nieprzyswojone przez ryby leki i ich metabolity dostają się wraz z ekskrementami do wód powierzchniowych, gdzie mogą odkładać się w osadach dennych. Dostarczają je także ścieki wychodzące z fabryk wytwarzających antybiotyki.

Ustanowienie przez WHO a także przez kraje Wspólnoty strategii Jedno Zdrowie (One Health)ma na celu zapewnienie dobrostanu ludzi, zwierząt i przyjaznego środowiska. Taki dokument powstał także w EU.